Dekoracja malarska

Patrząc na sklepienie nawy głównej, widzimy szereg pięciu malowideł w różnym obramowaniu.

  1. Malowidło na sklepieniu najbliżej głównego ołtarza przedstawia Najświętszą Trójcę i Przeczystą Dziewicę Maryję, a poniżej klęczącego św. Antoniego Padewskiego, w otoczeniu dwóch aniołów – jednego z herbem rodziny Rydzyńskich a drugiego trzymającego lilię z trzema rozwiniętymi i trzema nierozwiniętymi kwiatami.
  2. Drugie malowidło na sklepieniu przedstawia obraz Matki Bożej podobny do tego, który znajduje się w ołtarzu Matki Bożej w Cudy Wielmożnej, niesiony przez dwu Aniołów, którym pomagają dwaj mniejsi Aniołowie. Dookoła unosi się cały rój pomniejszych Aniołków.
  3. Na trzecim malowidle na sklepieniu przedstawiona jest scena objawienia się Matki Bożej św. Antoniemu, a na czwartym pojawienie się Anioła przed św. Antonim.
  4. Ostatni obraz nad organami przedstawia śmierć św. Antoniego.

Warto zaznaczyć, że oryginalnie w wielkim malowidle na sklepieniu przęsła nawy głównej, między kaplicą maryjną a kaplicą św. Franciszka, splatały się trzy główne wątki malatury z całej świątyni: historia głównego patrona kościoła, św. Antoniego Padewskiego, z nawy głównej, historia założyciela Zakonu, św. Franciszka, z nawy zachodniej, oraz tajemnice  życia Najświętszej Marii Panny z nawy wschodniej. Scena, stanowiąca połączenie tych tematów, umieszczona była we wnętrzu iluzyjnej kopuły i przedstawiała unoszących się świętych Antoniego i Franciszka, w momencie adoracji cudownego obrazu Matki Bożej z poznańskiego kościoła. Po działaniach wojennych, kiedy zniszczeniu uległa większość malowideł nawy głównej, przedstawienie rekonstruowano wadliwie, zmieniając jego treść. Należy wskazać tę kompozycję jako bardzo wczesny w Polsce przykład tak zwanej kwadratury, iluzyjnego przedstawienia architektury, według wzorów opublikowanych zaledwie kilka lat wcześniej przez wybitnego artystę rzymskiego, jezuitę Andreę Pozza. Malowana kopuła powstała na wzór podobnej, powstałej rok wcześniej w kościele jezuickim. Ponieważ malatura u jezuitów nie zachowała się, jest to najstarszy przykład tego typu dekoracji w Polsce.

 

Pod oknami po obydwu stronach nawy głównej widzimy dalsze sceny z życia św. Antoniego, przez wiele lat zasłonięte i odkryte spod tynku w roku 1928. I tak po stronie prawej (patrząc na ołtarz): 1. Św. Antoni wygłasza kazanie wobec jakiegoś możnego pana o pokucie (może jest to tyran Ezzelino); 2. Św. Antoni w cudowny sposób zespala odciętą przy rąbaniu drzewa nogę jakiemuś młodemu człowiekowi i  uzdrawia go. Po stronie zaś lewej: 1. Podczas jednego z kazań Świętego wobec olbrzymiego tłumu zebranych, rozszalała nagle wielka burza, podczas której ani św. Antoni ani jego słuchacze nie zostali zmoczeni ulewą, która była wielka i podczas której uderzały gęsto pioruny. Nad słuchaczami roztaczał się bezchmurny błękit niebieski.; 2. Św. Antoni wygłasza mowę pogrzebową nad trumną pewnego skąpca i wyjaśnia, że serce tego zmarłego nie znajduje się w jego ciele lecz w skrzyni, gdzie ukrywał swój skarb. I rzeczywiście tak było, jak św. Antoni to ujawnił: serce zmarłego znajdowało się w skrzyni ze skarbami nieboszczyka.

W miejscu przecięcia się nawy głównej i poprzecznej znajdują się jeszcze dwa wielkie malowidła ścienne ze scenami cudów dokonanych przez św. Antoniego. Malowidło po stronie prawej (patrząc na ołtarz), przypomina historię, jak św. Antoni przekonał pewnego niedowiarka o obecności Jezusa Chrystusa w Najświętszym Sakramencie, sprawiając, że jego muł, po kilkudniowym wygłodzeniu, zamiast rzucić się łapczywie na podaną mu paszę oddał pokłon Eucharystii. Drugie malowidło pokazuje, jak św. Antoni wskrzesza z martwych młodzieńca, który jako jedyny mógł zaświadczyć o niewinności swojego ojca, który został fałszywie oskarżony o morderstwo.

Odrębne tematycznie są obrazy wykonane na sklepieniu przy głównym wejściu do kościoła. Malowidło jest obrazem kolejnych dróg, jakie przebywa dusza, która najpierw uwalnia się z grzechów przez pokutę, następnie zostaje oświecona przez Chrystusa a w końcu dochodzi do zjednoczenia się z Nim i w sakramentach otrzymuje zadatek życia wiecznego. Każdy z wymienionych etapów objaśniony jest w napisach umieszczonych na narożnikach sklepienia.

  1. Napis objaśniający etap pierwszy brzmi: „Droga oczyszczająca: mimo, iż świat wabi i nęci a serce wypełnione ziemską miłością, dusza idzie za Chrystusem krzyż dźwigającym, idzie w duchu pokutnym aż do stóp Krzyża”. Opisana droga przedstawiona jest na trzech obrazach ewangelicznych umieszczonych po lewej stronie:
    • Jezus w rozmowie z Samarytanką przy studni Jakubowej;
    • Maria Magdalena w domu faryzeusza Szymona u stóp Jezusa;
    • Powrót syna marnotrawnego.
  2. Etap drugi opisany jest jako „Droga oświecająca: Veritas – Jezus Chrystus jako światło wiary, które przyszło oświecić człowieka”. Dla przedstawienia tej drogi na malowidle ukazane są sceny, na których:
    • Jezus chodzi po morzu i ratuje Piotra od zatonięcia;
    • Jezus przebywa w gościnie u Marii i Marty w Betanii;
    • Jezus znika po ujawnieniu się Uczniom z Emaus.
  3. Etap trzeci to „Droga jednocząca:  (Droga życiodajna przez zjednoczenie)”. Poświęcona mu część malowidła wyraża przesłanie, że pełnienie woli Bożej pod opieką Anioła Stróża przez Wiarę – (Krzyż), Nadzieję – (kotwica), i Miłość – (serce) prowadzi do zjednoczenia z Chrystusem.
  4. Etap czwarty opisany został jako „Życie”, a jego ilustracją jest obraz, przedstawiający Eucharystię jako zadatek życia wiecznego.

 

Bibliografia:
Z. Kurzawa, A. Kusztelski – „Historyczne kościoły Poznania. Przewodnik”, Poznań 2006, ss. 109-120
Archiwum klasztoru w Poznaniu

Dekoracja malarska grafika
Dekoracja malarska grafika